Костел Преображення

Tarnogród – par. Przemienienia

ul. Kościelna 14, 23-420 Tarnogród,

tel./fax 0-84/689-70-24

Proboszcz: ks. Ryszard Sierkowski (1946-1972-2002)

Wikariusze: ks. Andrzej Łuszcz (1975-2002-2006)

ks. Waldemar Szczepaniuk (1970-2004-2004)

Rezydent: ks. Edward Ludwicki (1927-1953-2002)

Do parafii należą miejscowości: Korchów I, Korchów II, Luchów, Płusy, Tarnogród, Wola Różaniecka

Kościół filialny: Tarnogród – Św. Rocha

Odpust: 6 VIII

Liczba mieszkańców: 5604

Historia parafii:

Tarnogród. Miasto założone w r. 1567 przez Floriana Słonkę podstarościego krzeszowskiego, za przywilejem wydanym Stanisławowi Tarnowskiemu wojewodzie sandomierskiemu i staroście krzeszowskiemu przez Zygmunta Augusta. Od r. 1589 należy do ordynacji zamojskiej. Pożary miasta m. in. w latach: 1650, 1693, 1694 i 1761. W 1715 r. zawiązano tu tzw. konfederację tarnogrodzką. Osada znacznie zniszczona, zwłaszcza wokół rynku, w czasie działań wojennych w latach: 1939- 44. Plan otwarty, ośrodkiem prostokątny rynek z ulicami wychodzącymi z naroży i boków dłuższych, obecnie układ nieco zniekształcony. Zabudowa nowsza murowana, na przedmieściach drewniana. Kościół parafialny na północ, kościół filialny na południe od rynku, cerkiew parafialna w części południowo – zachodniej osady.

Parafia erygowana, 23 I 1598 r., przez bp. przemyskiego Wawrzyńca Goślickiego. Do w. XIX należała do diecezji przemyskiej i wchodziła w skład archidiakonatu jarosławskiego. Już w tych czasach istniał dekanat tarnogrodzki. Granice parafii tarnogrodzkiej były bardzo rozlegle. Dopiero w w. XX uległy znacznemu uszczupleniu na skutek powstawania nowych parafii: w r. 1919 powstały parafie w Biszczy i Luchowie Górnym, następnie w r. 1922 w Księżpolu i wreszcie w r. 1975 w Różańcu. Uposażenie parafii było znaczne. Składała się na nie ziemia, której pierwsze nadanie datujemy jeszcze na r. 1567, tzn. na okres przed oficjalną erekcją parafii (na mocy przywileju króla Zygmunta Augusta). Z biegiem lat nadania zwiększyły się. Taki stan trwał do r. 1865. W okresie międzywojennym doszła do tego ziemia pounicka w Różańcu. Obecnie parafia posiada 14 ha ziemi.

Przy parafii istniał szpital przy nie istniejącym dzisiaj kościele Św. Ducha. Na początku w. XIX kościół ten został rozebrany, a na jego miejscu unici postawili swoją świątynię. Dawniej na terenie parafii był jeszcze kościół w Bukowinie (pod opieką Akademii Zamojskiej; istnieje do dzisiaj na terenie parafii Biszcza). Wspomniane kościoły świadczyły wielką pomoc w pracy duszpasterskiej w tak rozległej parafii. Istniały bractwa: św. Anny, różańcowe, literackie. Szpital był raczej przytułkiem dla ubogich. Prawdziwy szpital został założony po I wojnie światowej. Była to zasługa czynników kościelnych: ks. Malinowskiego i sióstr serafitek. Praca sióstr trwała tu przez cały okres międzywojenny, w czasie II wojny światowej i po wojnie. Z nich wywodziły się pielęgniarki i pracowały w administracji szpitala. Od początku istnienia parafii aż do r. 1850 była czynna szkoła. Teren parafii tarnogrodzkiej zamieszkiwał znaczny odsetek grekokatolików (aż do kasaty unii w r. 1875). Posiadali oni tutaj kilka swoich kościołów. Obecnie w Tarnogrodzie istnieje cerkiew prawosławna. Smutno w dziejach zapisała się II wojna światowa: aresztowania, wywóz do obozów koncentracyjnych, 3 VII 1943 r. wysiedlenie ludności, od VI do VII 1944 r. funkcjonował tutaj obóz podczas dokonywania akcji pacyfikacyjnej w okolicy.

Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego. Pierwszy drewniany kościół, pw. Zwiastowania NMP, św. Anny i św. Wawrzyńca, spalony w r. 1629, drugi, pw. Przemienienia Pańskiego, NMP, św. Anny i św. Wawrzyńca, wzniesiony w latach: 1630-2 z fundacji ks. Andrzeja Kłopockiego kanonika zamojskiego; rozebrany przed r. 1764. Budowa obecnego rozpoczęta po r. 1750 staraniem ks. Józefa Łysakowskiego z fundacji Tomasza Antoniego Zamoyskiego, wojewody lubelskiego, może wg planów archidiec. Bernarda Meretyna, ukończona po r. 1771 staraniem ks. Baltazara Dulewskiego kanonika chełmskiego i zamojskiego, z fundacji Jana Jakuba Zamoyskiego. Odnawiany m. in. w 1839 i 1897r., malowany w latach 1880-1889 przez Szymona Zina z Hrubieszowa, w obecnym wieku pokryty blachą. W latach 1973-1974 odnowiono polichromię z w. XIX (konserwatorzy z Krakowa).

Późnobarokowy z rokokową dekoracją. Orientowany. Murowany z cegły, otynkowany, detale architektoniczne z piaskowca. Trzynawowy, bazylikowy. Korpus prostokątny czteroprzęsłowy, z kruchtą pod chórem muzycznym w przęśle zachodnim; nawy boczne utworzone z rzędów kaplic połączonych arkadowymi przejściami, w przedłużeniu naw bocznych od zachodu dwa pomieszczenia, w południowym z nich klatka schodowa na chór muzyczny. Prezbiterium nieco węższe jednoprzęsłowe, zamknięte półkoliście, z zakrystią od strony północnej i kaplicą Matki Boskiej od południa. Przy nawie południowej nowa kruchta. Nawy boczne otwarte do głównej arkadami filarowymi o profilowanych archiwoltach. Ściany nawy i prezbiterium rozczłonkowane pilastrami o kompozytowych kapitelach rokokowych, podtrzymującymi wydatnie przełamujące się belkowanie z ząbkowanym gzymsem. Sklepienia w nawie i prezbiterium kolebkowo-krzyżowe na gurtach, w nawach bocznych kopułki na rzucie elipsy, w zakrystii i kaplicy Matki Boskiej kolebkowe z lunetami. Chór muzyczny murowany, wsparty na trzech arkadach filarowych. W północnej ścianie prezbiterium arkadowe przejście do kaplicy Matki Boskiej, w ścianie południowej analogiczna arkadowa wnęka, w niej portal do zakrystii kamienny, uszaty, z bogatą rzeźbioną dekoracją stiukową wokół nadproża. Ponad arkadami duże półkoliście zamknięte wnęki w rokokowych stiukowych obramieniach, z całkowicie przemalowanymi scenami z życia NMP. W nawach bocznych dwa kamienne portale uszate.

Fasada trójdzielna z wysuniętą ryzalitowo, wyższą częścią środkową na wysokim cokole, wybrzuszonym na osi, ujęta parami pilastrów o rokokowych głowicach i zwieńczona szczytem ze spływami i postumentami, na których kamienne rzeźbione latarnie rokokowe. W wybrzuszonej części cokołu arkadowe wejście, nad nim balkon z kratą z w. XVIII. Części boczne fasady niskie, zwieńczone pełną attyką z parami analogicznych latarń. Elewacje boczne rozczłonkowane pilastrami i ożywione płycinami, z profilowanymi, ząbkowanymi gzymsami koronującymi. Otwory okienne zamknięte odcinkowe w profilowanych uszatych obramieniach. Dachy dwuspadowe, nieco niższy nad prezbiterium, nad nawami bocznymi pulpitowe, kryte blachą; nad nawą wieżyczka na sygnaturkę z latarnią i cebulastym hełmem.

W prezbiterium i nawie polichromia ze scenami z życia Chrystusa (Przemienienie Pańskie, Ukrzyżowanie, Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie) o charakterze rokokowym, bardzo silnie przemalowana zapewne w r. 1897; w kaplicy Matki Boskiej ze scenami z życia Matki Boskiej (Zwiastowanie, Wniebowzięcie, Koronacja), rokokowa, przemalowana. Ołtarz główny barokowy ok. poł. w. XVII, przeniesiony w r. 1783 z kolegiaty zamojskiej (zbudowany z drzewa przez sztukatora Fabiana Möllera), z dekoracją chrząstkową i rzeźbami Matki Boskiej z Dzieciątkiem, Michała Archanioła i czterech aniołów; w polu środkowym obraz Przemienienia Pańskiego zapewne z 1. poł. w. XVII, wg Rafaela, z domalowanym ok. poł. w. XVII herbem Jasieńczyk i literami ks. Andrzeja Kłopockiego (zm. w r. 1669); na zasuwie obraz Zwiastowanie Murilla. Po bokach 2 oryginalne obrazy Domenica Tintoretta, zamówione w Wenecji: śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty, w zwieńczeniu obraz Boga Ojca, wszystkie z tegoż czasu; tabernakulum rokokowe z w. XVIII. Ołtarze w nawach bocznych: 1. barokowy z 2. poł. w. XVII z rzeźbami aniołów oraz obrazem Matki Boskiej Królowej Apostołów z postacią, herbem Jasieńczyk i literami fundatora ks. Andrzeja Kłopockiego oraz datą 1671, w zwieńczeniu obraz św. Kazimierza królewicza; 2. barokowy z 2. poł. w. XVII z rzeźbami śś. Jana Kantego i Jana Nepomucena i obrazem św. Jana Nepomucena z w. XVIII; 3. rokokowy ok. poł. w. XVIII z rzeźbionym krucyfiksem i rzeźbami aniołów, w zwieńczeniu obraz Pietŕ z w. XVIII; 4-5. o charakterze rokokowym z w. XIX lub w. XX, w jednym obraz św. Tekli, w drugim obraz św. Antoniego, obydwa z 2. poł. w. XVIII. Ołtarz w kaplicy Matki Boskiej rokokowy odnawiany w r. 1893, z rzeźbami Aarona i proroka, aniołów oraz kopią obrazu Matki Boskiej Dzikowskiej zapewne z przełomu w. XVII/XVIII w sukienkach z pocz. w. XVIII (oryginał u dominikanów w Tarnobrzegu), tabernakulum i krzyż ołtarzowy z tegoż czasu. Osiem ławek barokowych. Konfesjonał rokokowy.

Dzwonnica zapewne współczesna z kościołem. Murowana z cegły, otynkowana. Na rzucie kwadratu o ściętych narożach. Dwukondygnacyjna. W dolnej kondygnacji przejście sklepione kolebkowo, ze schodami i niewielkim pomieszczeniem po bokach. Naroża obu kondygnacji ujęte pilastrami dźwigającymi belkowanie, pomiędzy kondygnacjami podwójny gzyms z daszkiem okapowym; arkadowe otwory drugiej kondygnacji ujęte w obramienia z wyłamanym gzymsem nadokiennym. Nad otworami wejściowymi trójkątne szczyty. Dach dwuspadowy pobity blachą, ujęty w trójkątne szczyty.

B. Inne obiekty sakralne istniejące na terenie parafii:

1. Kościół filialny, pw. św. Rocha, w Tarnogrodzie

Wzniesiony z 1. poł. w. XVII (1624?), jako kościół wotywny w związku z epidemiami, być może fundacji Tomasza Zamoyskiego wojewody podolskiego i kijowskiego, późniejszego kanclerza wielkiego koronnego. Poświęcony w r. 1668 przez dziekana leżajskiego, ks. Tomasza Kaczorkiewicza, remontowany m.in. w r. 1846/1847, odnowiony w r. 1907 i 1996.

Orientowany. Drewniany, konstrukcji zrębowej, na ceglanej podmurówce, oszalowany, wzmocniony lisicami. Jednonawowy, z nieco węższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, przy którym od północy zakrystia. Od zachodu otwarta kruchta z w. XIX, na czterech słupach. Strop płaski z fasetą. Belka tęczowa fazowana z rozetą i datą 1624, wsparta na konsolkach z krucyfiksem rokokowym. Chór muzyczny drewniany wsparty na dwóch słupach. Dach dwuspadowy wspólny dla nawy i prezbiterium, z wieżyczką na sygnaturkę pobitą blachą, nad zakrystią kalenicowy o trzech połaciach; pobite gontem.

Ołtarz główny barokowy ok. poł. w. XVII z dwiema rzeźbami apostołów oraz obrazem św. Rocha ok. poł. w. XIX; przy ołtarzu na konsolkach rzeźby śś. Kazimierza i Zygmunta. Organy barokowe z w. XVIII. Ławka barokowa z w. XVIII. Obrazy: 1. św. Roch z w. XVII; 2. Wręczenie kluczy św. Piotrowi, barokowy z 1. poł. w. XVIII; 3. św. Sebastian z w. XVIII; 4. św. Michał z w. XVIII; 5. Ukrzyżowanie ludowy.

O d p u s t: św. Rocha (16 VIII).

2. Kościół filialny, pw. MB Królowej Polski, w Korchowie, wg projektu inż. Jana Nowaka z Tomaszowa Lub., o pow. 200m2, jednonawowy, kryty blachą, wnętrze wg projektu mgr inż. Marii Chomentowskiej z Lublina

O d p u s t: MB Królowej Polski (3 V).

3. Kościół filialny w Woli Różanieckiej, wg projektu inż. mgr. Władysława Frąckiewicza z Krasnegostawu, o pow. 290m2, murowany, jednonawowy, kryty blachą, projekt wnętrza inż. mgr Marii Chomentowskiej z Lublina

3. Kaplica w szpitalu w Tarnogrodzie.

4. Kapliczka w Płusach. Drewniana, czworoboczna, oszalowana. Daszek dwuspadowy. Wewnątrz rzeźba św. Jana Nepomucena z w. XIX, ludowa.

C. Cmentarze:

1. Cmentarz rzymskokatolicki, dawniej także greckokatolicki w Tarnogrodzie, za Przedmieściu Bukowskim, czynny, założony w I poł. w. XVIII, zamknięty z powodu przepełnienia w r. 1828, ponownie rekoncyliowany w r. 1949, obecnie korzystają z niego tylko rzymskokatolicy, w kształcie wydłużonego czworoboku o pow. 1 ha, podzielony na kwatery, ogrodzony metalowymi przęsłami przy metalowych słupach

2. Cmentarz rzymskokatolicki i prawosławny, dawniej także greckokatolicki w Tarnogrodzie, czynny, założony ok. r. 1828 jako kontynuacja cmentarza na Przedmieściu Bukowskim, od r. 1955 nie korzystają z niego katolicy. Obecnie cmentarz czynny jest tylko dla prawosławnych.

3. Cmentarz przycerkiewny w Tarnogrodzie, z grobami duchownych, nieczynny, w kształcie wieloboku o pow. 0,15 ha

4. Cmentarz żydowski w Tarnogrodzie, nieczynny, założony na przełomie w. XVII i XVII

5. Cmentarz żydowski z okresu II wojny światowej w Tarnogrodzie, nieczynny, założóny w r. 1942

6. Cmentarz epidemiczny w Tarnogrodzie, nieczynny, czynny był do pocz. XVIII w., w kształcie wydłużonego prostokąta o pow. 0,52 ha, ogrodzony drewnianym płotem sztachetowym

7. Cmentarz prawosławny w Płusach, czynny, założony na przełomie w. XIX i XX, w kształcie trapezu o pow. 0,13 ha, ogrodzony metalową siatką przy kamiennych słupach

O d p u s t: Przemienienia Pańskiego (6 VIII).

Msze św. w niedziele i święta, godz.: 7.00 (Szpital), 8.00, 9.00 (Korchów), 9.30, 10.30 (Wola Różaniecka), 11.00, 15.00 (k-ł św. Rocha), 17.00

Księgi metrykalne:

chrztów od r. 1645

małżeństw od r. 1786

zmarłych od r. 1786

Kronika parafialna od r. 1567

Lista proboszczów: ks. Gaspar Grochowski (1598 – 1611), ks. Błażej Zaremba (1611 – 1625), ks. Melchior Stefanides (1625 – 1630), ks. Andrzej Kłopocki (1631 – 1658), ks. Andrzej Abrek (1659 – 1672), ks. Stanisław Wyżycki (1699 – 1708), ks. Wawrzyniec Sikorski (1708 – 1715), ks. Tomasz Fr. Ormiński (1715 – 1725), ks. Maciej Pawłowicz (1725 – 1739), ks. Walenty Józef Paczoski (1739 – 1749), ks. Józef Łysakowski (1749 – 1764), ks. Paweł Łosiecki (1765 – 1768), ks. Baltazar Dulewski (1768 – 1796), ks. Józef Titzler (1797 – 1816), ks. Jóżef Słomkowski (1817 – 1837), ks. Kajetan Strasz (1837 – 1847), ks. Ignacy Chwalewski (1847 – 1852), ks. Jan Pawełkiewicz (administrator: 1852 – 1856), ks. Marcin Stefański (1856 – 1869), ks. Ignacy Siekierzyński (administrator: 1870 – 1872), ks. Konstanty Polaczek (1872 – 1889), ks. Edmund Bogusławski (1889 – 1899), ks. Bronisław Malinowski (1899 – 1920), ks. Marian Sobieszczański (1920 – 1922), ks. Franciszek Zygmunt (1922 – 1928), ks. Antoni Kimaczyński (1928 – 1943), ks. Karol Iwanicki (1944 – 1946), ks. Jan Kosior (1946 – 1951), ks. Wincenty Depczyński (1951 – 1977), ks. Edward Ludwicki (1977 – 2002), ks. Ryszard Sierkowski (2002-

Powołania z terenu parafii: ks. Wincenty Cap (archidiec. lubelska), ks. Waldemar Dudziński, ks. Wiesław Lipka (archidiec. warmińska), ks. Ryszard Lis (archidiec. lubelska), ks. Janusz Rzeźnik (archidiec. lubelska), ks. Jan Sereda (CSMA), ks. Jan Strep (archidiec. lubelska), ks. Jacek Zieliński, o. Dariusz Łysakowski, dn Krystian Bordzań, dn Adam Mulawa, dn. Ryszard Bordzań

Księża pochowani na miejscowym cmentarzu: ks. Konstanty Polaczek, ks. Edmund Bogusławski, ks. Michał Rarwiński, ks. Antoni Mulawa

Zgromadzenia zakonne istniejące na terenie parafii: Zgromadzenie Córek Matki Bożej Bolesnej

Stowarzyszenia, organizacje i ruchy religijne: KSM, Ruch Światło-Życie, Krucjata MB Niepokalanej Królowej Polski, Arcybractwo Konającego Serca Pana Jezusa, Straż Honorowa, Koła Żywego Różańca, Legion Maryi, Akcja Katolicka, ministranci, schola

Szkoły istniejące na terenie parafii: Liceum Ekonomiczne w Tarnogrodzie, Gimnazjum Publiczne w Tarnogrodzie, Szkoła Podstawowa w Tarnogrodzie, Szkoła Podstawowa w Korchowie, Szkoła Podstawowa w Woli Różanieckiej