Вільховець с

Село належало до Дуклянського деканату Перемиської єпархії.

Olchowiec

Region: Beskid Dukielski

Olchowiec (dawniej łemkowski Vilchovec)- wieś łemkowska w środkowej części Beskidu Niskiego, 13 km na południowy-wschód od Krempnej, nad brzegami potoku Wilsznia przy zbiegu z potokiem Olchowczyk. Zarówno nazwa wsi jak i potoku nad, którym się znajduje, ma taki sam źródłosłów – pochodzą od Olchy (w języku ukraińskm olcha to wilcha).

Wieś była lokowana na prawie wołoskim w pierwszej połowie XVI wieku i aż do połowy wieku XIX należała do dóbr Stadnickich.

Pierwszą cerkiew, prawdopodobnie w 1792 roku, zakupiono na terenie dzisiejszej Słowacji, skąd przewieziono ją do Olchowca. Parafia w olchowcu obejmowała też wsie Wilsznia i Ropianka oraz przysiółek Baranie. W 1880 roku wieś liczyła już 400 mieszkańców (390 grekokatolików i 10 Żydów)

W latach 1932-1933, na koszt mieszkańców i ich własnymi siłami rozpoczęto budowę wiejskiej szkoły. Obciążenia materialne jakie poniosła za sobą budowa szkoły w tej biednej wiosce, były jeszcze pamiętane przez kolejne pokolenia.

W 1934 roku obok starej, chylącej się ku upadkowi i zbyt małej cerkwi, wybudowano nową cerkiew unicką pod wezwaniem Przeniesienia Relikwii świętego Mikołaja,

Okres przed II-gą wojną światową był dla Olchowca okresem największego rozkwitu i rozrostu terytorialnego. Po komasacji gruntów w 1935 roku część mieszkańców przeniosła się w dolinę Roztoki i w górną część doliny Olchowczyka, tym samym zwiększając liczbę gospodarstw do 87-miu (82 łemkowskie i 5 cygańskich – rodziny cygańskie zajmowały się przede wszystkim kowalstwem oraz muzykowaniem po wiejskich weselach). 56 numerów, w tym szkoła i karczma, znajdowało się w centrum wsi, reszta w nowo powstałych koloniach.

Początek wojny ominął Olchowiec, rezerwiści, którzy dostali karty mobilizacyjne, zanim dotarli do punktów zbornych, działania wojenne praktycznie się zakonczyły. Ci z nich, którzy uniknęli niewoli, rychło powrócili w swe rodzinne strony. Pierwsi żołnierze niemieccy pojawili się we wsi dopiero w połowie grudnia 1939 roku, zajmując budynek szkoły tworząc posterunek straży granicznej. W 1941 roku przystąpili do budowy ufortyfiowanej strażnicy, tzw. kazarni, którą sami zniszczyli wycofując się w 1944 roku. W latach niemieckiej okupacji wywieziono na roboty do Niemiec 48 miejscowych, z których powróciło tylko 5-ciu, oraz większość rodzin cygańskich do obozów koncetracyjnych. Wojna zawitała do Olchowca dopiero w 1944 roku, na przełomie sierpnia i września pojawiły się jednostki niemieckie z ciężkimi samochodami pancernymi oraz czołgami przygotowując się do odparcia ofensywy Armii Czerwonej. 30 IX 1944 wojska niemieckie zostały wyparte z Olchowca tocząc na terenie wsi i pobliskich wzgórz, zacięty i krwawy bój z wojskami rosyjskimi. Podczas walk ludność musiała ukrywać się w lasach, zniszczono kilkanaście gospodarstw a cerkiew uległa poważnym uszkodzeniom.

Paradoksalnie po przejściu frontu, wcale nie nastały lepsze czasy dla mieszkańców Olchowca, jeszcze w 1944 roku na podstawie umowy pomiędzy «rządem» polskim a władzami ZSRS wywieziono 64 rodziny łemkowskie, stanowiło to prawie 75% populacji wsi. Spośród tej grupy, z «dobrobytu» zapewnionego przez władze ukraińskie, nielegalnie powróciły 4 osoby. Pozostałe kilkanaście rodzin, w 1947 roku objęła akcja «Wisła». Podczas deportacji 10-ciu rodzin na ziemie zachodnie, 11 osób zostało uwięzionych w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie. Dwóm rodzinom udało się wkrótce powrócić.

W Olchowcu, jako jednym z nielicznych przypadków w południowo-wschodniej Polsce, pozwolono pozostać 10-ciu rodzinom łemkowskim. Duży w tym udział miał proboszcz rzymskokatolicki ze Żmigrodu, który wystawił im fałszywe świadecta chrztu, w których zapisana była norodowość polska.

Po wojnie, w zniszczonej cerkwi, od czasu do czasu były odprawiane msze przez księdza rzymskokatolickiego ze Żmigrodu. W latach 1952-1953, nieliczni mieszkańcy Olchowca, sami wyremontowali cerkiew. W 1953 roku, na polecenie władz, cerkiew miała zosta rozebrana, jednak stanowczy sprzeciw mieszkańców i czynny opór uratowały świątynie. W cerkwi, mimo że została zaplombowana, od czasu do czasu były jednak odprawiane nabożeństwa, regularnie msze zaczęto celebrować dopiero od roku 1978, kiedy to cerkiew stała się świątynią filialną dla dwóch parafii różnych obrządków (rzymskokatolickiej w Polanach i greckokatolickiej w Komańczy). Dopiero w latach 80-tych pojawił się w cerkwi ikonostas, który w 2000 roku został przeniesiony do nowo wybudowanej cerkwi w okolicach Jarosławia.

Dzień dzisiejszy Olchowca to kilkanaście łemkowskich chyż, jednak ten spokój «zapomnianej wsi» przerywają raz w roku obrzędy uroczystego odpustu greckokatolickiego zwanego Kermeszem. Obchody od 1991 roku odbywają się corocznie a nabożeństwom i procesjom towarzyszą występy zespołów ludowych, które ściągają szerokie rzesze turystów z całej Polski

Warto poszukać i zobaczyć:

- cerkiew z 1932 roku pod wezwaniem Przeniesienia Relikwii świętego Mikołaja

- zabytkowy, kamienny most prowadzący do cerkwi

- zabytkowy wiejski cmentarz z połowy XIX wieku z nagrobkami kamieniarzy z Krosna

- kilka tradycyjnych chyż łemkowskich z końca XIX wieku

- kamienne krzyże przydrożne

- w Olchowcu Kolonii znajduje się małe, prywatne muzeum prowadzone przez p. Tadeusza Kiełbasińskiego.

Джерело: [2005 р.]

Vilchovec [Ru] Olchowiec [Polish]

Krosno District, present day SE Poland

Lemko Surnames cited by Krasovs'kyj from 1787 Austrian Cadastral Records

Baszezak / Bashchak

Buben

Hawrylak / Hawrilak / Chawrylak / Havyljak

Haluszczak / Halusczak / Haluszak / Halushchak

Holub (2 families)

Dunak

Dunatczyn / Dunatchyn

Kril / Krol / Krul / Kril' (2 families)

Xsiazyk / Ks'onzhyk (2 families)

Lesieganicz / Lesyhanych (3 families)

Lozinski / Lozyns'kyj

Mulik / Mulyk

Muszynski / Mushyns'kyj

Smigielski / Smigel's'kyj

Tkacz / Tkach

Parish Data: [from Blazejowskyj and Iwanusiw]

Church was «Translation of Saint Nicholas» [1934] [still standing]

The wooden church erected in 1934 was not yet completed in 1936. It replaced an older wooden church of the same name that had been purchased from Rusyn lands in the Hungarian Empire south of the Carpathians in 1792. This church was transported to the site.

In 1785 the village lands comprised 14.5 sq km. There were 310 Greek Catholics 0 Roman Catholics and 0 Jews

1840 – 492 Greek Catholics

1859 – 409 Greek Catholics

1879 – 371 Greek Catholics

1899 – 442 Greek Catholics

1926 – 416 Greek Catholics

1936 – 447 Greek Catholics

The village was incorporated in to the Lemko Apostolic Administration in 1934

In 1936 there were 17 Roman Catholics, 250 Orthodox, 22 Protestants and 7 Jews

Villages served by the priest were: BARANJE 6 km, ROPJANKA 3 km, and VILSHNJA 2.5 km

Джерело: