Початкова сторінка

Прадідівська слава

Українські пам’ятки

Ні просьби, ні грозьби, ні тортури, ані смерть
не приневолять тебе виявити тайни

Богдан Хмельницький

?

Пантна с

Пантна с

Село належало до Горлицького деканату Перемиської єпархії.

За поділом 1999 р. – гміна Сенкова, повіт Горлице, Малопольське воєводство.

Pętna

Warto zobaczyć:

-> Cmentarz nr 63

-> Cerkiew greckokatolicka p.w. Św. Parascewii

-> Cmentarz Parafialny – stary

-> Pomnik poległych milicjantów

-> Kapliczki i krzyże w Pętnej

Pętna położona nad potokiem Małastówkazwana niekiedy też Pętnianka, przy drodze z Małastowa do Banicy. Leży na wysokości 430 – 540 m n.p.m., od północy góruje nad nią Za Wierchem (677,5 m) i Dziamera (756m), a na południu Wierch Wirchne (647 m).

Nazwa miejscowości jest prawdopodobnie polskiego pochodzenia, według legend wywodzi się od «pętania ofiar» przez beskidzkich zbójników. Naukowcy uważają, że nazwa Pętna pochodzi od dawnego «pąć» – staropolskiego określenia drogi lub «pętać», czyli okolicy z mylnymi drogami.

Wieś lokowana na prawie wołoskim w 1557 roku przez starostę bieckiego St. Bonera. Od 1629 roku Pętna stanowiła dobra królewskie i wchodziła w skład powiatu bieckiego.

W 1885 r. odnotowano 105 gospodarstw z 680 mieszkańcami. Sposród nich 658 było wyznania grekokatolickiego, 8 rzymskich katolików i 14 izraelitów.

Obecnie jest tu około 50 domów, połowę mieszkańców stanowią Łemkowie, którzy powrócili z wysiedlenia.

Z historią Pętnej wiąże się ropa naftowa, wydobywana tu już w ubiegłym wieku. Produkty naftowe pochodzące z tutejszej kopalni zostały zaprezentowane w 1876 roku na Wystawie Powszechnej w Wiedniu. W 1881 r. działało tu 5 szybów o głębokości do 130 m, należących do żydowskich przedsiębiorców Wethejmerów. Ich ślady w postaci zaczopowanych rur wystających z ziemi zachowały się w pobliżu cerkwi.

Poszukiwania ropy trwały, w 1936 roku firma «Pollon» prowadziła we wsi wiercenia za ropą. Prace te nie przyniosły jednak większych rezultatów.

Z 1916 roku pochodzi murowana cerkiew, użytkowana obecnie przez kościół rzymskokatolicki oraz greckokatolicki. Wybudowano ją na planie krzyża greckiego, obok poprzedniej drewnianej z 1700 r. Jest ona pod wezwaniem św. Paraskiewi. Przed wejściem znajduje się drewniana dzwonnica, również z 1700 roku, kryta gontem. Przy drodze można spotkać wiele ciekawych kamiennych krzyży i kapliczek figuralnych.

Cmentarz wojskowy z 1915 roku leży na stoku Wirchnego Wierchu. Jak większość w tej okolicy zaprojektowany został przez Hansa Mayra. Pochowano na nim 86 Austriaków i 29 Rosjan. Według ludowych przekazów większość tych żołnierzy zmarła w wyniku mrozu, a nie od kul nieprzyjaciela.

Пантна, п. Ропица Русская.Więźniowie Thalerhofu.

Шкирпан Антоній

Михаляк Яков

Ванцко Николай

Баюс Стефан

Джерело:

Pętna

Region: Pasmo Magurskie

Pętna – (Pantna – lit. ukr. / Pankna – dialekt łem.) wieś położona w pobliżu szlaku Gorlice – Konieczna – Bardejov, u podnóża Magury Małastowskiej oraz Dziamery (756 m) i Zawierszy (675 m). Pochodzenie nazwy nie jest jasne, zdaniem polskich językoznawców pochodzi od staropolskiego «pąć» czyli droga, natomiast według etymologii ludowej, nazwa pochodzi od pętania ofiar przez zbójników.

Pętna była wsią królewską, lokowaną na prawie wołoskim w 1557 roku przez starostę bieckiego Stanisława Bonera. Prawdopodobnie w 1700 roku z fundacji Katarzyny Wisłockiej powstała drewniana cerkiew, która została rozebrana w 1935 roku w związku z wybudowaniem nowej, murowanej cerkwi w 1916 roku.

Według spisu z 1785 roku w Pętnej mieszkało 49 rodzin (451 osób, w tym dziesięciu Żydów i dwóch rzymskich katolików), w tym po 4 o nazwisku: Mowczan, Mychałyk i po 3: Hływa, Krupa, Ołenycz, Stopeń i Terpeń.

W XIX wieku we wsi wydobywano ropę naftową. W 1881 roku działało tutaj 5 szybów o głębokości do 130 metrów każdy, które należały do żydowskiej rodziny Wethejmerów. Produkty z miejscowej kopalni ropy naftowej prezentowano na Wystawie Powszechnej w Wiedniu w 1873 roku. Do poszukiwań ropy naftowej powrócono ponownie w okresie międzywojennym, niestety bezskutecznie. Ślady tej eksploracji widocze sa do dnia dzisiejszego w postaci zaślepionych rur, wystających z ziemi w okolicach cerkwi.

Pętna należała do wsi o silnych wpływach ukraińskich. W 1903 roku powstała tam jako jedna z pierwszych na zachodniej Łemkowszczyźnie czytelnia ukraińskiego towarzystwa oświatowego «Proświta», odnowiono ją w 1927 roku, a władze zamknęły ją ostatecznie w połowie lat 30-tych. W 1934 roku we wsi założono koło Ukraińskiego Towarzystwa Pedagogicznego «Ridna Szkoła». Wieś opowiedziała się przeciwko wprowadzeniu w latach 30-tych nauki w dialekcie łemkowskim zamiast w literackim ukraińskim, akcją protestacyjną w powiecie gorlickim kierował Asafat Hrywna z Pętnej.

Znaczny wpływ na to mieli księża, którzy szerzyli we wsi idee narodowe. Na przykład ks. Julian Płeszkewycz, proboszcz Małastowa, Pętnej i Ropicy Ruskiej w 1929 roku założył organizację «Budowa Ukrainy», która opiekowała się Łemkami uczących się w ukraińskich szkołach średnich;.przez władze uważany był za lidera ruchu ukraińskiego w powiecie gorlickim.

W 1936 roku we wsi mieszkało 740 Łemków wyznania greckokatolickiego. Wieś, podobnie jak sąsiedni Małastów, wysiedlono w dniach 11-15 czerwca 1947 roku (476 osób).

Na przełomie lat 50/60 do wsi powróciło kilkanaście rodzin. Jedynym sposobem na powrót na własne ziemie było odkupienie gospodarstwa od osadników przybyłych do wsi po Akcji «Wisła». Czasami udawało się załatwić te sprawy polubownie ale zdarzały się tez przypadki, iż wracające rodziny Łemków spotykały się z niechęcią osadników. W konfrontacji z osadnikami i niechętną powracającym Łemkom, władzą, zdarzało się, iż powracające rodziny zostawały ponownie wysiedlane na Ziemie Zachodnie.

W 1959 roku, w Pętnej zdarzył się też przypadek podpalenia domu jednego z polskich osadników, w pożarze którego zginęła jego żona i syn. Władza zareagowała bardzo szybko, «typując» sprawcę zbrodni jednak w powszechnej opinii uważa się, że podpalenie było prowokacją, mającą zahamować powroty. Historię (ale bez wątku narodowościowego) wykorzystał Andrzej Mularczyk do scenariusza jednego z odcinków popularnego w latach 70-tych serialu «Droga». Na początku lat 80-tych opublikowano ją w jednej z książeczek popularnego cyklu «Ekspres reporterów».

W centrum wsi stoi cerkiew murowana, jednokopułowa, zbudowana w 1916 roku na planie krzyża greckiego, obok XVII wiecznej cerkwi drewnianej (rozebrana w 1935 roku). W środku zachowany ikonostas. Przed wejściem drewniana dzwonnica z 1700 roku. Stoją tam też dwa krzyże, oba poświęcone rocznicy chrztu Rusi. Dla historyka szczególnie ciekawy jest krzyż z 1938 roku postawiony na pamiątkę 950-lecia chrztu «Rusi-Ukrainy». To jedyny tego typu krzyż na Łemkowszczyźnie, gdzie użyto nazwy Ukraina. Na innych, licznie stawianych z tej okazji, pisano o chrzcie Rusi lub Rusi Kijowskiej. Cerkiew jest własnością grekokatolików. (sprawy religijne patrz: Małastów). Latem polecam spojrzeć na cerkiew z góry, z drogi prowadzącej na Magurę. Biała cerkiew na tle zielonych pól wygląda naprawdę ślicznie.

Dziś w Pętnej jest około 40 gospodarstw, z czego połowa łemkowskich. W ostatnich latach sporo ziemi zostało wykupionej prze ludzi nie związanych z Łemkowszczyzną We wsi stoi kilkanaście przydrożnych krzyży i dwie rzeźby. Pierwsza przedstawia św. Rodzinę, druga matkę Bożą z Dzieciątkiem. Zachowała się też kapliczka z końca XIX wieku. Na starym cmentarzu kilkadziesiąt krzyży. Na szczególną uwagę zasługują figura Matki Bożej Bolesnej i krzyż kamienny z figurą Ukrzyżowanego. Na nowym cmentarzu (powstał jeszcze w okresie międzywojennym) warta obejrzenia jest płaskorzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1938 roku. Oba cmentarze są zlokalizowane w pobliżu cerkwi.

Po prawej stronie drogi, na początku wsi stoi pomnik (1975) dwóch milicjantów, którzy zginęli w Pętnej w lutym 1946 roku jak głosi napis «…z rąk reakcyjnego podziemia…» (najprawdopodobniej UPA).

Na terenie wsi znajduje się cmentarz wojenny nr 63. Pochowano na nim 86 Austriaków i 29 Rosjan. Prowadzi do niego czarno-biały szlak od przystanku PKS w środku wsi.

Джерело: [2005 р.]

Pantna [Ru] Pentna [Polish]

Gorlice District, present day SE Poland

Lemko Surnames cited by Krasovs'kyj from 1787 Austrian Cadastral Records

Bihun / Biegun / Biegun

Bieguniak / Bigunjak (2 families)

Binczarowski / Bincarowski / Bonczarowski / Bincharovs'kyj

Wybraniecki / Vybranets'kyj

Winiar / Winiarz / Wynyarz / Vynjar

Wychowaniec / Vykhovanets'

Hlywa / Hliwa / Gliwa / Hlyva (3 families)

Democzko / Demochko

Demczyszyn / Demchyshyn

Drybczak / Drypczak / Drybchak

Zhyla

Kapelczyk / Kapel'chyk

Kopcialik / Koptsjalyk

Kostyk / Koscik / Kostyk

Krupa (3 families)

Krutylo

Lepak (2 families)

Losianski / Losjans'kyj

Michalik / Mikhalyk (4 families)

Molczan / Movchan (4 families)

Olenicz / Olenych (3 families)

Olszanski / Ol'shans'kyj

Pawlik / Paulik / Paflik / Pavlyk (2 families)

Perun / Piorun / Pioron / Perun

Popowicz / Popowyc / Popovych

Rychwalski / Rykhval's'kyj

Rodko / Rotko (3 families)

Semanicki / Semanyts'kyj

Stopien / Stopen' (3 families)

Tarbay / Tarbaj (10 families)

Tyrkawiec / Tyrkavets'

Tychanicz / Tykhanych

Homyk / Homik / Khomyk

Ciok / Ts'ok

Parish Data: [from Blazejowskyj and Iwanusiw]

The church was «Saint Paraskevija» [1700] [still standing]

The masonry church was built in 1914/1916 and replaced the older wooden church. Only the bell tower of the older wooden church remains which was dismantled. The masonry church still stands.

The village was a filial parish to MALASTIV 2 km away.

In 1785 the village lands comprised 14.55 sq km. There were 439 Greek Catholics 2 Roman Catholics and 10 Jews

1840 – 809 Greek Catholics

1859 – 670 Greek Catholics

1879 – 817 Greek Catholics

1899 – 969 Greek Catholics

1926 – 650 Greek Catholics

1936 – 740 Greek Catholics

The village was incorporated in to the Lemko Apostolic Administration in 1934

Джерело: