Костел св.Миколи

Grabowiec – par. św. Mikołaja

ul. Kościelna 5, 22-425 Grabowiec k. Hrub.,

tel. 0-84/651-24-06

Proboszcz: ks. Stanisław Budzyński (1949-1973-1995)

Wikariusze: ks. Marek Barszczowski (1976-2001-2002)

ks. Mateusz Furmaniak (-2007)

Rezydent: ks. Edward Kłopotek (1934-1957-2007)

Kościoły filialne: Ornatowice, Skomorochy Duże

Do parafii należą: Bereść, Bronisławka, Czechówka, Dańczypol, Góra Grabowiec, Grabowczyk, Grabowiec, Hołużno, Ornatowice z koloniami, Siedlisko, Skomorochy Duże, Skomorochy Małe, Szczelatyn, Szerokie, Szystowice z koloniami, Wolica Uchańska, Żurawlów.

Odpust: 16 VII, 6 XII

Liczba mieszkańców: 4300

Historia parafii:

Gród istniał w XIII w., wzmiankowany w r. 1268. W 1388 r. przechodzi wraz z Ziemią Bełską na własność Ziemowita IV księcia mazowieckiego i bełskiego, który w r. 1397 nadaje prawa miejskie (polskie) oraz wznosi zamek. Prawo magdeburskie nadane w r. 1447 przywilejem Władysława I księcia mazowieckiego i bełskiego. Przyłączone do Korony w r. 1462. Spalone przez Tatarów w r. 1500. Dalsze przywileje otrzymało w latach: 1501, 1629. Do pierwszego rozbioru siedziba starostwa grodowego. Zniszczone przez pożar w r. 1814. Położone nad rzeczką Wolicą przy dawnej drodze z Krasnegostawu przez Hrubieszów na Ruś. Plan otwarty. Ośrodkiem obszerny, czworoboczny plac targowy. Układ ulic nieregularny, z zabudową drewnianą, nowszą, z końca w. XIX i w. XX. Kościół parafialny przy wschodniej pierzei placu. Na południowy wschód od miasta istniał zamek wzniesiony po r. 1388 przez Ziemowita IV księcia mazowieckiego i bełskiego. Zniszczony w r. 1500 przez Tatarów. Odnowiony i umocniony w latach: 1655-8 przez Stanisława Sarbiewskiego starostę hrubieszowskiego; ok. r. 1765 w ruinie; rozebrany do fundamentów w w. XIX. Położony niegdyś na wzgórzu zwanym Górą na którym ślady umocnień ziemnych; obecnie plan zamku zupełnie nieczytelny przez zalesienie.

Fundacja parafii łacińskiej 2 II 1394 r., przez księcia Ziemowita IV. Potwierdzenie fundacji i erekcja kanoniczna parafii zostały dokonane przez bp. Jana Biskupca, 3 VIII 1431 r, który w następnych latach odbył tu dwa synody diecezjalne (1445 i 1449). Na synodzie w r. 1604 powołano do życia dekanat z siedzibą w Grabowcu (należały do niego par.: Dub, Grabowiec, Gródek, Dzierążnia, Łaszczów, Nabróż, Rachanie, Tyszowce i Wożuczyn). Dekanat ten istniał do końca w. XVIII. Później parafia grabowiecka przez długie lata należała do dekanatu hrubieszowskiego, a od r. 1974 do uchańskiego, obecnie jest ponownie siedzibą dekanatu. Do końca w. XVIII parafia należała do diecezji chełmskiej, następnie lubelskiej, a od 1992 r. weszła w skład diecezji zamojsko-lubaczowskiej

Granice parafii zmieniały się w ciągu wieków. O wielkości jej terytorium można wyrobić sobie pogląd wyliczając parafie, które albo w całości, albo w jakiejś części z niej powstały: Gdeszyn, Horyszów Ruski, część parafii Horyszów Polski, Cześniki, Tuczępy, Werbkowice, Hostynne, Zawałów, Miączyn, Świdniki. Parafia Grabowiec była bardzo dobrze uposażona przede wszystkim dzięki księciu Ziemowitowi IV. Posiadała ona na własność wieś Żurawlów, łan ziemi wraz z łąkami i pastwiskami w Konstantynówce, dziesięciny, wolny wyrąb w lesie i wolny połów ryb w stawach. Przy parafii istniał szpital dla ubogich, o którego działalności posiadamy wzmianki już od początku w. XVII. Działał on jeszcze w II połowie w. XIX pod nazwą domu schronienia dla starców i kalek. Funkcjonowała również szkoła parafialna (w. XVI-XVIII).

W życiu religijnym znaczną rolę odgrywały bractwa: różańcowe i szkaplerzne. W okresie późniejszym rozwijało się tercjarstwo. Od dawnych lat był tu znany kult św. Walentego (przed jego obraz w kościele przynoszone są chore dzieci). Przy parafii istniała biblioteka już w w. XVIII. Do r. 1875 wielu mieszkańców Grabowca było grekokatolikami. W Grabowcu posiadali oni swoją parafię i istniał tutaj dekanat unicki, który dzielił się na 10 par. (na terenie omawianej parafii łacińskiej istniało kilka kościołów unickich). Po kasacie unii kościoły greckokatolickie zamieniono na cerkwie. Trudnym okresem były czasy II wojny światowej: terror okupanta i działalność UPA, spora grupa Polaków dostała się do obozów koncentracyjnych i więzień, m.in. proboszcz, ks. Józef Czarnecki, uwięziony 13 VI 1941 r. Akt jego śmierci jest spisany w parafialnej księdze zgonów za tenże rok. Fakt ten zgłosili funkcjonariusze Gestapo. Wynika z niego, że ks. prob. J. Czarnecki stracił życie podczas przewożenia go w dniu aresztowania z Grabowca do Hrubieszowa. Jego grobu podczas poszukiwania w latach powojennych nie znaleziono.. W r. 1943 Polaków wysiedlono z kilku wsi, a kościół parafialny zamieniono na magazyn zbożowy (otwarty dopiero 9 V 1945 r.).

W okresie międzywojennym w Grabowcu istniał także stary kościół unicki św. Kajetana wybudowany w r. 1864. Od kasaty unii aż do I wojny był zamieniony na cerkiew prawosławną. W r. 1919 oddano go katolikom i w okresie międzywojennym mieściła się tutaj parafia neounicka. Podczas II wojny światowej używany ponownie przez prawosławnych. W r. 1954 został rozebrany z inicjatywy władz oświatowych (materiały budowlane zabrano na budowę internatu). Plebania, po spaleniu poprzedniej w czasie okupacji, mieściła się w latach powojennych się w starym domu parafialnym, adaptowanym na cele mieszkalne. Nowa, murowana, piętrowa, została wybudowana w latach 1978 – 1983.

Pierwszy kościół parafialny, pw. Matki Bożej i św. Mikołaja, powstał z fundacji księcia Ziemowita IV w r. 1394 (murowany z kamienia), w r. 1500 spalony przez Tatarów, odbudowany i ponownie spalony na początku w. XVII, odbudowany w latach 1625-1630, zniszczony w czasie najazdu szwedzkiego, odbudowany i konsekrowany w r. 1678 przez bp. Krzysztofa Święcickiego, spłonął, 14 X. 1814 r., w czasie pożaru miasta. Obecnie istniejący kościół, również pw. św. Mikołaja, pochodzi z r. 1855. Budowniczym był Fryderyk Libenau z Krasnegostawu, a po jego śmierci Ignacy Kaliniak. Fundusze na budowę złożyli właściciele okolicznych majątków i włościanie. W r. 1905 dobudowano 2 kaplice boczne, remontowany w r. 1948 (tynki), w r. 1953 polichromia (Adolf Zdzierski, Jerzy Leski, Witold Skulicz z ASP w Krakowie), remont dachu w r. 1963, w sierpniu 1973 r. malowanie wnętrza z usunięciem polichromii z 1953 r.

Późnoklasycystyczny. Orientowany. Murowany z cegły, otynkowany. Nawa prostokątna z prezbiterium wyższym, zamkniętym półkoliście, przy nim od strony północnej zakrystia, od południowej dawna zakrystia, obecnie kruchta. Przy nawie od stron: północnej i południowej dwie czworoboczne kaplice z r. 1905. Wewnątrz stropy płaskie. Elewacja frontowa z niszami, rozczłonkowana boniowanymi pilastrami podtrzymującymi belkowanie z kostkowym gzymsem. Szczyt trójkątny zwieńczony krosnem na sygnaturkę, zapewne z r. 1905. Dachy dwuspadowe, niższy nad prezbiterium, kryte blachą.

W ołtarzu głównym, neoklasycznym, z lat: 1935-37, dwa obrazy: MB Szkaplerznej z w. XVII i św. Mikołaja z w. XVIII. Ołtarz boczny w lewej kaplicy z obrazem św. Józefa (po r. 1905), a w prawej z obrazem nawrócenia św. Pawła. Ołtarz po lewej stronie nawy z obrazem św. Walentego z 1875 r. (mal. Władysław Czachórski), po prawej z obrazem św. Franciszka z ok. r. 1930. Obraz Jezusa Miłosiernego z r. 1996, mal. L. Waberski z Janowa Lubelskiego. Wystrój prezbiterium z r. 1996 wg. projektu Andrzeja Widelskiego z Lublina.

Na chórze muzycznym 8-głosowe organy z końca w. XIX, remontowane w latach 1962,1969 i 1974.

Obok kościoła dzwonnica zapewne współczesna z kościołem. Murowana z cegły, otynkowana. Czworoboczna. Dwukondygnacyjna, o podziałach ramowych, z boniowanymi narożnikami. Dach namiotowy, kryty blachą. W niej 2 dzwony ufundowane w r. 1957 i 1959. Poświęcone przez dziekana ks. Franciszka Osucha. 3 dzwony z 1932 r. zostały zabrane przez okupantów niemieckich.

Na placu przykościelnym są 2 pomniki: jeden z piaskowca, upamiętniający 1000-lecie chrztu Polski, drugi, również z piaskowca, wystawiony przez rodzinę Zawalskich. W nowym murze droga różańcowa: 15 stacji i kaplica z figurą NMP z Nazaretu z r. 2000. Obok parkingu, przy kościelnym murze, kapliczka z rzeźbą św. Krzysztofa z r. 1999.

B. Inne obiekty sakralne istniejące na terenie parafii:

1. Kościół filialny, pw. Św. App. Piotra i Pawła, w Ornatowicach, z lat 1986-88, styl współczesny, wg. projektu Zygmunta Nowaka z Tomaszowa Lub. Obok kościoła dzwonnica z r. 1999, w niej dzwon o nazwie: «św. Franciszek», poświęcony, 12 VI 1999 r., przez Ojca Świętego Jana Pawła II w Zamościu. Przy kościele drewniana kapliczka ku czci MB Fatimskiej. Odpust: Uroczystość św. App Piotra i Pawła (29 VI).

2. Kaplica grobowa, pw. św. Floriana, w Skomorochach Dużych. Murowana, wybudowana w r. 1920 przez Stanisława Skomorowskiego, w r. 1942 przekazana na cele sakralne parafii św. Mikołaja w Grabowcu, używana dla celów duszpasterskich.

3. Kapliczka przydrożna, pw. Najświętszego Serca Jezusowego, w Dańczypolu, z r. 1981.

4. Kapliczka, pw. Św. Jana Chrzciciela, w Szystowicach, z poł. w. XX. Doroczny odpust (niedziela po 24 VI).

5. Kapliczka w Grabowczyku. Zapewne z XIX w. Na czterech drewnianych słupach był umieszczony daszek namiotowy. Wewnątrz rzeźba św. Józefa w charakterze barokowo-ludowym. Gruntownie przebudowana sumptem K. Garbacz w 2001 r.

6. Figura przydrożna w Grabowcu, z 1. poł. w. XIX. Kamienna, z rzeźbą św. Floriana

7. Kapliczka przydrożna, pw. Św. Barbary, w Czechówce, z r. 2000, fund. przez górników – emerytów,

8. Kapliczka z figurą MB w Kol. Ornatowice, z lat trzydziestych XX w., przy dawnym dworze Rudnickich,

9. Kapliczki na Górze Grabowiec: drewniana (dłubana w pniu lipowym) z figurą MB Fatimskiej z r. 1997, murowana z cegły z figurą Jezusa Frasobliwego z r. 2000, drewniana z figurą Matki Bożej z r. 1999, pomnik ku czci pomordowanych we wrześniu 1939 r., przez Armię Czerwoną, żołnierzy Wojska Polskiego i rannych ze szpitala polowego, poświęcony 17 IX 1989 r.

10. Kapliczki w Bereściu: dłubana w pniu lipowym, z figurą św. Floriana z r. 1997, dłubana w pniu dębowym z figurą MB Fatimskiej z r. 1997, dłubana w pniu sosnowym z figurą Chrystusa Zmartwychwstałego z r. 1996.

C. Cmentarze:

1. Cmentarz rzymskokatolicki w Grabowcu, założony, dla katolików obu obrządków, między 1792 a 1798 rokiem. W latach 1875 – 1926 oraz 1939 – 1945 korzystali z niego także prawosławni. Jest to wydłużony prostokąt o pow. 3,8 ha, podzielony na kwatery, ogrodzony pełnymi i ażurowymi elementami betonowymi.

2. Cmentarz prawosławny, dawniej greckokatolicki w Bereściu, nieczynny, założony, dla parafii unickiej, w XIX w., po r. 1875 korzystali z niego prawosławni, o pow. 0,2 ha.

3. Cmentarz prawosławny w Bereściu, nieczynny, założony prawdopodobnie na początku XX w., o pow. 0,17 ha.

4. Cmentarz z I wojny światowej w Bereściu, nieczynny, założony prawdopodobnie po r. 1915, otoczony wałem ziemnym, kwatera z II wojny światowej wydzielona z reszty cmentarza płotkiem z metalowych przęseł.

5. Cmentarz z I wojny światowej w Wolicy Uchańskiej, nieczynny.

6. Cmentarze żydowskie: stary i nowy, w Grabowcu, nieczynne.

O d p u s t y:

MB Szkaplerznej (16 VII),

św. Mikołaja (6 XII).

Księgi metrykalne:

chrztów: od r. 1786

małżeństw: od r. 1786

zmarłych: od r. 1786

Kronika parafialna: od r. 1947

Proboszcz: ks. Stanisław Budzyński (1949 – 1973 – 1995)

Powołania z terenu parafii: ks. Franciszek Greniuk, ks. Mieczysław Marszałek (archidiec. lubelska), ks. Franciszek Mociak (archidiec. lubelska), ks. Franciszek Kamiński (Henryk Nowicki), diec. szczecińsko-kamieńska), ks. Zenon Nowicki, ks. Marian Oszust, ks. Mirosław Prokop, O. Jacek Soroka (franciszkanin) s. Szczepana Pietnowska (albertynka), s. Adria (albertynka), s. Lesława (serafitka), br. Antoni Syty (paulin), br. Janusz Popek (Misjonarze św. Wincentego a Paulo), Katarzyna Litwin (nowicjuszka ss. NMP Wielkiego Zawierzenia).

Księżą pochowani na miejscowym cmentarzu: ks. Wincenty Dudziński, ks. Stefan Sawecki, dn Antoni Praczuk

Liczba katolików: 4300