Костел Воздвиження

Besko

Kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża

Dzisiejszy drewniany kościół stojący w Besku nie jest pierwszą świątynią w tej miejscowości. Parafię erygowano już w 1594 roku (dekret podpisany przez Zygmunta III Wazę) a pierwszy drewniany kościół zbudowano kilka lat później. Znajdował się on w innym miejscu niż dziś a mianowicie po lewej stronie Wisłoka (blisko jego koryta). Nie wiadomo dokładnie gdzie stał, pewne jest to, że bardzo blisko rzeki gdyż miejsce to było ciągle podmywane aż w końcu spłynęło przy kolejnej powodzi. Była to drewniana, najprawdopodobniej niewielka świątynia pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego.

W 1605 roku kościół zapalił się od uderzenia pioruna jednak nie udało się dotychczas ustalić w jakim zakresie został zniszczony a w tym pożarze spłonął dokument erekcyjny. Zachował się jedynie opis tego dokumentu zapisany w Księdze Ziemskiej w Sanoku (1596 rok).

W 1755 roku Jerzy August Wandalin Mniszek, marszałek koronny i starosta sanocki wydzielił miejsce pod budowę nowego kościoła i budynków plebańskich. W 1757 roku potwierdził to w Warszawie król August III. Proboszczem w Besku był wtedy ks. Wawrzyniec Szmidziński.

Budowę rozpoczęto w 1755 roku i jeszcze w tym samym roku udało się go konsekrować a na uroczystości przybył biskup Wacław Sierakowski.

W 1841 roku na terenie przykościelnym została zbudowana klasycystyczna, murowana, dwukondygnacyjna dzwonnica z trzema arkadami na każdej kondygnacji i małym balkonem na pierwszej kondygnacji.

W 1858 roku, ze składek mieszkańców zakupiono dzwon o imieniu «Onufry» a kolejny zakupiono rok później. Oba zostały poświęcone w 1861 roku, w dniu odpustu. Wkrótce potem, zakupiono trzeci, najmniejszy dzwon. «Onufry» służył parafianom tylko kilkanaście lat. Pękł. Zakupiono kolejny dzwon, tym razem sprowadzono go aż z ludwisarni w Wiener-Neustadt (dziś przedmieścia Wiednia). Za kadencji ks. Andrzeja Witko zakupiono dwa kolejne dzwony – jeden z nich, «Andrzej» ważył aż 895 kg.

Pierwotnie kościół był zdecydowanie mniejszy niż dziś lecz ze względu na coraz większa ilość mieszkańców w Besku i okolicznych wsiach, zdecydowano o jego rozbudowie. W 1893 roku przedłużono nawę a w 1930 roku dobudowano boczną kaplicę. Podczas tego remontu zmieniono również dach – stary gont zastąpiła blacha. Pod koniec lat dwudziestych planowana była budowa nowego kościoła. Proboszcz Stanisław Knap zebrał spore fundusze na rozpoczęcie budowy, jednak kryzys gospodarczy oraz dewaluacja, spowodowały, że odłożone środki straciły na wartości.

W czasie okupacji niemieckiej funkcjonowanie parafii było bardzo utrudnione. Władze niemieckie wymusiły zmiany w liturgii, zakazano modlić się do polskich świętych, zakazano śpiewać polskie pieśni religijno-patriotyczne, procesje nie mogły opuszczać terenu przykościelnego, parafii nie mogli wizytować biskupi a księdza namawiano do werbowania mieszkańców do przymusowych prac w Niemczech.

W 1942 roku, proboszcz otrzymał nakaz oddania dzwonów na cele wojskowe. Udało się ukryć największy a Niemcy zarekwirowali dwa małe o łącznej wadze około 300 kg. Jeden dzwon pozostał przy kościele w Besku. Wykorzystano przepis, w którym władze niemieckie zezwoliły grekokatolikom na posiadaie jednego dzwonu a że w dokumencie nie było mowy o kościele rzymsko- katolickim to sprytnie rozszerzająco zinterpretowano ten dokument.

Kolejne remonty wykonano w roku 1966 (remont organów i wystroju), 1972 (konserwacja polichromii) i 1989 (kolejne prace przy polichromii).

Pochodzący z 1755 roku kościół w Besku, został wybudowany na kamiennej podmurówce z bali jodłowych łączonych w zrąb.

Dziś w całości jest oszalowany pionowymi deskami. Nad prezbiterium i nawą dach o konstrukcji kalenicowej a nad zakrystią jest dach pulpitowy. Pierwotnie cały kościół kryty był gontem, obecnie kryty jest blachą. Dach zwieńczają trzy krzyże: nad wejściem mała wieżyczka z metrowym krzyżem, nad prezbiterium, największa, sześcioboczna wieżyczka zwieńczona żelaznym krzyżem… a najmniejszy znajduje się na wschodnim krańcu dachu nad prezbiterium. Kościół jest orientowany na wschód.

Przy prezbiterium znajdują się dwie przybudówki, z jednej strony drewniana zakrystia kryta blachą a z prawej strony kaplica.

Nawa główna kościoła, wsparta jest na dwóch rzędach filarów połączonych ze sobą półkolistymi łukami. Na ostatnich dwóch opiera się chór muzyczny pochodzący z 1893 roku.

Warto zwrócić uwagę na drzwi prowadząc z prezbiterium do zakrystii. Mają one prawie 180 lat – na okuciach można znaleźć datę wskazującą na 1826 rok.

Sufit i ściany pokrywa polichromia figuralno-ornamentowa pochodząca z drugiej połowy XIX wieku (przemalowana w XX wieku).

Obecny, zbudowany w stylu renesansowym i bogaty w złocenia ołtarz, powstał w 1889 roku (nie wiadomo jak wyglądał pierwotny ołtarz) gdy proboszczem był ks. Franciszek Stankiewicz. Sfinansowali go parafianie, którzy w kolejnych zbiórkach zebrali fundusze na jego budowę. Po lewej stronie ołtarza znajduje się barokowa ambona.

We wnękach, gdzie nawa kościoła rozszerza się, znajdują się dwa ołtarze boczne, stylowo zbliżone do ołtarza głównego. Obok lewego ołtarza bocznego, znajduje się chrzcielnica z drugiej połowy XVIII wieku.

Na ścianach kościoła znajdują się pochodzące z XVIII wieku barokowe obrazy świętego Szczepana i świętego Judy Tadeusza.

Na terenie przy kościele, w granicy ogrodzenia znajduje się mała czworokątna budowla tzw. spichlerz plebański zwany «skarbcem». Dolna kondygnacja zbudowana jest z cegły i kamienia a górna z drewna. Dziś ten wiekowy budynek służy jako magazyn przedmiotów kościelnych.

Całość terenu przy kościele ogrodzona jest kamiennym murkiem. Pierwsze ogrodzenie powstało w pierwszych latach XIX wieku. To które dziś otacza kościół, pochodzi z początku XX-go wieku.

Na wschód od kościoła – cmentarz.

Niestety, dziś drewniany kościół nie jest już używany. Od czasu wybudowania w latach 90-tych XX-go wieku, nowego, murowanego kościoła… drewniany kościółek wykorzystywany jest sporadycznie.

Джерело: [2006 р.]