Синагога

Ruiny synagogi w Rymanowie

Synagoga – wzniesiona w I połowie XVII wieku, jednak pojawiają się również informacje o powstaniu świątyni pod koniec XVI-tego wieku. Rymanowska synagoga jest najstarszą świątynią żydowską na Podkarpaciu i jedną z najstarszych w Polsce.

Zbudowana z kamieni rzecznych, piaskowca i cegły, była wkomponowana w system murów miejskich Rymanowa. W północno-zachodnim narożniku bożnicy wzniesiono wieżę na rzucie koła, podziemia jej mogły służyć jako więzienie dla Żydów. Synagoga jest orientowana, to znaczy, że ściana ołtarzowa jest zwrócona na wschód, w stronę Jerozolimy. Wewnętrzne ściany świątyni były bogato zdobione malowidłami i napisami w języku hebrajskim.

Dziś ten zabytek niszczeje, nie ma dachu. Można jeszcze zobaczyć, gdzie była bima (ceglane filary pośrodku), wnęka na aron ha-kodesz – miejsce w którym przechowywano torę (ze śladami inskrypcji hebrajskich) i pochodzące z początków XX w., zniszczone polichromie przedstawiające m.in. orła i lamparta. Osobliwe jest wyobrażenie pałacu Dawida – jak podaje Andrzej Potocki (Podkarpackie judaica): autor malowidła prawdopodobnie posłużył się widokówką. Sądził, iż maluje pałac Dawida, podczas gdy w rzeczywistości namalował klasztor Karmelitów w Jerozolimie. Zwraca uwagę wieża; być może pełniła niegdyś funkcje więzienne. Wokół synagogi rozciągała się dzielnica żydowska. Był tu m.in. pałac rabinów, cheder, przytułek, szpital oraz mykwa (nad rzeką). Wszystko zniszczyli hitlerowcy. W czasie II wojny światowej hitlerowcy w synagodze urządzili magazyny; najpierw zrabowanego Żydom mienia, a później zboża. Wyposażenie synagogi splądrowano, święte księgi spalono. Świątynia ucierpiała w wyniku działań wojennych w 1944 roku, po wojnie rozebrano dach, co spowodowało szybką dewastację bożnicy. W 1957 roku rozbiórce uległy nawet elementy murowanej zabudowy. Plany odbudowy nie doczekały realizacji.

W Rymanowie istniał także drugi żydowski dom modlitwy. Znajdował się w zwykłym domu w Posadzie Dolnej.

Przed wojną żyło w Rymanowie ok. 2 tys. Żydów, którzy stanowili ok.40% mieszkańców, zajmowali się handlem, rzemiosłem.

W Rymanowie urodził się laureat Nagrody Nobla z fizyki – Izaak Izydor Rabi (1898-1988).

Dojście do synagogi od Rynku w dół ulicą Kilińskiego, widoczna po przejściu około 100 m po lewej stronie, tuż za targiem. Z uwagi na zły stan budynku wejście do środka jest niemożliwe lub prawie niemożliwe.

Джерело: