Початкова сторінка

Прадідівська слава

Українські пам’ятки

Не завагаєшся виконати найнебезпечнішого чину,
якщо цього вимагатиме добро справи

Богдан Хмельницький

?

Скансен

Ośrodek Budownictwa Ludowego w Szymbarku stanowi oddział Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. Na niewielkiej powierzchni (łącznie 2,38 ha) usytuowanych jest 17 obiektów. Czternaście z nich na osobno wydzielonym terenie tworzy skansen. W jego sąsiedztwie znajduje się przeniesiony z Gorlic dworek mieszczański z lat 1918-1919, tzw. «drogomistrzówka» (il. obok), postawiona w miejscu po nie istniejącym od ponad trzydziestu lat modrzewiowym dworku szlacheckim z końca XVIII w. Naprzeciwko przeniesionego z Gorlic budynku w którym mieści się biuro oddziału i ekspozycja stała «W kręgu tradycji dworkowej» nawiązująca do historii miejscowych rodzin ziemiańskich. Eksponowana jest część oryginalnego wyposażenia dawnych dworków (meble, obrazy), elementy ubiorów, szkło, porcelana, naczynia kuchenne. Obok wznosi się szesnastowieczny dwór obronny, dawna siedziba rodu Gładyszów. Ten malowniczy obiekt o niepowtarzalnej formie architektonicznej stanowi czołowy przykład polskiego kasztelu. Nadal remontowany, nie jest udostępniany zwiedzającym. Na związanym z nim bezpośrednio terenie dawnego zespołu dworskiego (tzw. «Majątek Zamek») zachowany jest jeden t trzech późniejszych murowanych budynków gospodarczych (przeznaczona do remontu oficyna). Do naszych czasów przetrwała też wybudowana w latach trzydziestych XX wieku drewniana, piętrowa «willa dla letników» – gości tutejszego dworu (dziś pensjonat «Perełka»).

Z inicjatywą zorganizowania szymbarskiego ośrodka muzealnego wystąpił w 1962 roku ówczesny Wojewódzki Konserwator Zabytków w Rzeszowie, mgr Jerzy Tur. Zaplanowano wówczas wyremontowanie dworu obronnego i urządzenie w nim ekspozycji muzealnej i jednocześnie utworzenie w jego sąsiedztwie niewielkiego skansenu prezentującego budownictwo wiejskie najbliższego terenu. Sprawami organizacyjnymi, formalno-prawnymi zajął się Wydział Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach, kierowany przez P. Wandę Kłapkowską (kier. OBL w latach 1975-85). Po utworzeniu w 1985 roku stanowiska Powiatowego Konserwatora Zabytków w Gorlicach znaczną część zadań związanych z organizacją szymbarskiego muzeum przejęła mgr Weronika Homa. W sprawach merytorycznych dotyczących ekspozycji skansenowskiej korzystano z pomocy prof. Romana Reinfusa. Przejęto założenie, że skansen w Szymbarku prezentować ma kulturę ludową Pogórzan Gorlickich. Lokalizacja na jego terenie poszczególnych obiektów zgodna jest z opracowaną w 1986 r. (ostateczna wersja) przez dr Ryszarda Brykowskiego i inż. arch. Wojciecha Jankowskiego «Koncepcją zagospodarowania przestrzennego Ośrodka Budownictwa Ludowego w Szymbarku».

Większość chałup pochodzi z k. XIX w., najstarszy z przełomu XVIII/XIX w., najmłodsze z okresu międzywojennego. Budynki o konstrukcji zrębowej, o ścianach z drewnianych bali lub półbali, rzadziej z drewna toporowanego, często z wypuszczonymi w narożach charakterystycznymi „ostatkami”, przykryte są dachami o połaciach z ułożonej schodkowato słomy. Od brązowego kolorytu większości budynków odcina się pobielony wapnem zrąb jednej z chałup, druga zaś ozdobiona jest z zewnątrz kropami wapna z dodatkiem ultramaryny. Większość obiektów jest zagospodarowana, wnętrza są urządzone oryginalnymi sprzętami z k. XIX w., pocz. XX w. i okresu międzywojennego (meble, naczynia i ubiory w chałupach, narzędzia i urządzenia w warsztatach wiejskich – kuźni, olejarni, wiatrakach do mielenia zboża czy przy piecu garncarskim, maszyny, narzędzia rolnicze i pojazdy (wozy robocze i wyjazdowe) w stodołach. Dobre wyposażenie warsztatów i chałup, w których też niekiedy odbywała się produkcja (chałupa dymna, stanowiąca miejsce pracy tkacza), umożliwia organizowanie pokazów tradycyjnego rzemiosła i zajęć wiejskich (kucie, tkanie, toczenie naczyń glinianych, mielenie zboża w żarnach, ubijanie kaszy w stępach, wyrób nici – przędzenie wełny i lnu, kręcenie powrozów, wyrób koronek klockowych itp.).

W ciągu dwóch lat (1974, 1975) przeniesiono do skansenu:

-chałupę dymną z Siar

-stodołę plebańską z Zagórzan

-olejarnię i chałupę z Gródka

-wiatrak z Krygu

-studnię z Wójtowej

W związku z podziałem administracyjnym, rozwiązaniem powiatów, w połowie 1975 r. tworzącą się placówkę muzeum przejęło Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu. W latach 1975-87 czyli do chwili udostępnienia OBL zwiedzającym (19.09.1987), na terenie skansenu postawiono budynki gospodarcze ze Stróżnej (stodołę i oborę), kuźnię z Turzy, krzyż przydrożny i chałupę z Szymbarku. Po roku 1987 wzbogacono ekspozycję o chałupę z Moszczenicy, wiatrak z Ropy i piec garncarski. Przygotowano do montażu spichlerz z Rożnowic i stodołę z Moszczenicy.

Plan zagospodarowania przestrzennego OBL obejmuje docelowo 27 różnej wielkości obiektów, w tym 14 większych, takich jak budynki mieszkalne i gospodarcze.

Wykaz obiektów znajdujących sie w OBL w Szymbarku

1. Chałupa z Siar – Przykład zagrody jednobudynkowej należącej do biednego gospodarstwa chłopskiego. Pobielony zrąb o konstrukcji węgłowej wykonany z półbali. Czterospadowy dach krokwiowo-jętkowy kryty ułożoną schodkową słomą. Jednotaktowa chałupa z trzema pomieszczeniami w układzie amfiladowym: sienią, «piekarnią» i izbą. We wszystkich wnętrzach gliniana polepa. W «piekarni» i izbie stanowiącej jedną całość zespół urodzeń glinianych z wyprowadzeniem dymu do «piekarni», złożony z zamkniętego blachą paleniska masywu piekarniczego i pieca grzewczego. Silnie zaczerwieniona dymem powała «piekarni» z prostokątnym wycięciem – «woźnicą», którą dym uchodził na strych. Pod pozbawioną okna ścianą wyłożone dyliną stanowisko dla krowy. W pobielonej, oświetlonej trzema okienkami izbie bardzo skromne umeblowanie: łóżko, ława, stołek, żerdź i skrzynia na odzież. Wiele miejsca zajmują urządzenia i narzędzia do tkania płótna lnianego – krosna, serwlot, wijadło, spularz. Chałupa urządzona jako mieszkanie i warsztat tkacza z pocz. XX w.

2. Olejarnia z Gródka – budynek parterowy, niepodpiwniczony, ściany z okrąglaków częściowo toporowanych, dach czterospadowy kryty słomą. W budynku dwa pomieszczenia z klepiskiem.

3. Wiatrak z Krygu – obiekt o konstrukcji słupowej, obrotowy, oszalowany deskami, oszalowany.

4. Wiatrak z Ropy – obiekt z roku 1932, drewniany oszalowany deskami turbina wietrzna /obrotowa/ umieszczona na dachu.

5. Studnia z Wójtowej – ocembrowana kamieniem łamanym, do poziomu terenu powyżej sześcioboczny parapet drewniany o konstrukcji zrębowej. Nad nią daszek z gontów.

6. Stodoła z Zagórzan – ściany wykonane z bali okrągłych, świerkowych. Wnętrze podzielone dwoma ścianami poprzecznymi także z bali, we wszystkich trzech pomieszczeniach klepisko, środkiem przejazd zaopatrzony w parę wrót. Dach dwuspadowy okryty słomą. Budynek z I poł. XIX w.

7. Kuźnia z Turzy – budynek wzniesiony pod koniec XIX w, z okrąglaków, wiązanie ścian na rybi ogon. Dach dwuspadowy kryty słomą. We wnątrz trzy pomieszczenia – kuchnia, sień, komora.

8. Chałupa z Gródka – Budynek ze średnio zamożnego gospodarstwa chłopskiego. Ściany konstrukcji wieńcowej i słupowej wykonane z belek obrabianych ręcznie lub jedynie okorowanych. Dach trójspadowy o połaciach krytych słomą. Kalenica zabezpieczona gontami. Przykład tradycyjnego zdobnictwa zrębu: część pobielana, część w kropy z wapnia. Wewnątrz cztery pomieszczenia – po jednej stronie sieni «piekarnia», po drugiej w układzie amfiladowanym – izba i komora.

9. Chałupa z Moszczenicy – budynek drewniany, ściany o konstrukcji zrębowej z lekko ciosanych okrąglaków, fundamenty i podmurówka z kamienia i gliny. Chałupa złożona z kuchni, izby, sieni i komory. Dach kryty słomą.

10. Chałupa z Szymbarku – budynek z 1924 r., ściany z belek, podmurówka z kamienia, układ wnętrz nie co zmieniony po przeniesieniu do skansenu. Dach dwuspadowy kryty gontem.

11. Obora ze Strożnej – budynek drewniany, ściany konstrukcji wieńcowej na podmurówce z kamienia, kryty 4-ro spadowym dachem słomianym.

12. Stodoła ze Strożnej – budynek parterowy, drewniany, niepodpiwniczony na podmurówce kamiennej – dach słomiany.

13. Piec garncarski – rekonstrukcja, wybudowany z cegły łączonej gliną. Nad nim wiata.

14. Krzyż przydrożny – rekonstrukcja.

Джерело:

Ośrodek Budownictwa Ludowego w Szymbarku jest oddziałem Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. Prezentowana jest w nim kultura ludowa mieszkańców północnej części Pogórza Gorlickiego. Eksponowane są obiekty tradycyjnego budownictwa ludowego. Większość zabytków pochodzi z końca XIX w. Do muzeum przeniesione zostały m.in. chałupy, stodoły, piec garncarski, obora, olejarnia, kuźnia, studnia, kapliczka i krzyże przydrożne. Do ciekawszych obiektów należą: kurna chałupa z Siar z XIX w,. chałupa z Gródka z XIX w. i wiatrak koźlak z Krygu z początku XX w. W większości obiektów eksponowane jest zabytkowe wyposażenie: meble, sprzęty, stroje, narzędzia itp. Organizowane są okazjonalne pokazy tradycyjnego rzemiosła. W sąsiedztwie położony jest drewniany dworek mieszczański przeniesiony z Gorlic. We wnętrzu pomieszczenia administracyjne skansenu oraz stała ekspozycja prezentująca tradycję dworkową na Pogórzu Gorlickim.

Довідка і фото [2006 р.]