[2006 р.] Історія і пам’ятки гміни

Historia i zabytki

O zjawieniu się człowieka na Pogórzu Karpackim przed około 4000 lat p.n.e. świadczą kamienne siekierki z neolitu znalezione w Rożnowicach koło Biecza. Znalezienie brązowego miecza w dolinie rzeki Ropy i licznych przedmiotów brązowych w Dolinie Sandomierskiej oraz znalezienie monet rzymskich w Szymbarku i Bieczu dowodzą, że przez Puszczę Karpacką prowadził szlak handlowy z południa na północ od 1700 roku p.n.e. do 400 r.n.e. Znaleziony w Gorlicach miedziany fels arabski z IX wieku stanowi bezpośredni ślad pobytu tu kupców wschodnich a zarazem niezbity dowód, że przed Mieszkiem I na ziemiach polskich były w obiegu monety arabskie.

Południową granicę Polski Piastowskiej tworzyła Puszcza Karpacka. Na jej skraju znajdowała się tak zwana brona, utworzona z szeregu strażnic i grodów lub małych gródków. Były one w Bobowej, Jeżowie, Stróżnej, Stróżach, Gródku, Szymbarku, Gorlicach, Stróżówce, Bieczu. Po drewnianych strażnicach pozostały do dziś już tylko nazwy góra Zamkowa w Gorlicach i góra Zamczysko w Dominikowicach.

Dolinami rzek i przełęczami karpackimi przebiegały odwieczne szlaki kupieckie i jeszcze wcześniej wędrówki różnych plemion. Przy trzebieniu Puszczy Karpackiej i zasiedlaniu pustkowi wzdłuż rzeki Białej i Ropy odegrali rolę rody rycerskie i możnowładcy: Gryfici, Strzemieńczykowie, Odrowąże, Bogorie, Zadory oraz biskupi krakowscy i benedyktyni tynieccy a także urzędnicy książęcy i królewscy. Duży wpływ na zasiedlenie obecnego powiatu gorlickiego miały wpływ fale osadnictwa niemieckiego, rycerskiego, mieszczańskiego i chłopskiego od X do XIV wieku. Uregulowania osadnictwa na prawie magdeburskim i rozgraniczenia osad dokonał wielki organizator Kazimierz Wielki. W późniejszych wiekach do Puszczy Karpackiej przybywają od wschodu pasterze wołoscy i zakładają tam wsie.

Miejscowości gminy mają wiekowy rodowód sięgającą głęboko w historię Polski, a świadczą o tym istniejące zabytki. Z wczesnośredniowiecznym osadnictwem i systemem obronnym związana jest wieś Stróżówka. Źródła historyczne wymieniają niektóre miejscowości już w XIII wieku. Do najstarszych należą Zagórzany i Kwiatonowice założone przez benedyktynów z Tyńca, Szymbark, siedziba rodu Gładyszów herbu Gryf oraz Dominikowice założone przez Pieniążków herbu Odrowąż.

Rozwój przemysłowy gminy w XIX wieku związany był z odkryciem ropy naftowej zwanej olejem skalnym. Tu powstawały pierwsze szyby naftowe i destylarnie, będące zaczątkiem polskiego przemysłu naftowego. W 1852 r. w Kobylance książę Stanisław Jabłonowski rozpoczął destylację ropy naftowej i produkcję asfaltu. Odkrycie złóż ropy sprowadziło tu Ignacego Łukasiewicza. Archaiczny sprzęt wydobywczy, kiwony i trójnogi, zobaczyć można na eksploatowanych jeszcze polach naftowych w Kobylance i Dominikowicach. Bezpośrednią poprzedniczką przemysłu naftowego była fabryka asfaltu w Kobylance produkująca na cele budowlane. Właściciel – książę Stanisław Jabłonowski pobierał surowiec z Siar. Była ona reklamowana w prasie, zabezpieczona od strony prawnej – górniczej. Bazowała na ropie wydobywczej ze studzien kopanych w Siarach przez zawodowych górników ze Śląska. W sprawozdaniach z 1853 r. czytamy: „…Stanisław Jabłonowski uzyskuje z ropy czarnej płyn uprzednio oczyszczony, który pali się czystym, pięknym płomieniem, wypalając się doszczętnie”. Jabłonowski w trakcie produkcji asfaltu, otrzymał medium podobne do nafty, nadające się do oświetlania. Wzrost zapotrzebowania na produkty naftowe spowodował powstawanie licznych kopalni m.in. w Dominikowicach, Kobylance, Lipinkach, Krygu, Libuszy, Sękowej. W 1883 r. uruchomiono rafinerię „Glimar” w Gliniku Mariampolskim.

W 1854 r. w Gorlicach po raz pierwszy na świecie zapalono uliczną lampę naftową skonstruowaną przez Ignacego Łukasiewicza.

Ropa naftowa pozostawiła na Ziemi Gorlickiej trwałe ślady w malarstwie, literaturze, pomnikach i obeliskach. A także w nazwach: miejscowości – Ropa, Ropica Polska, rzek – rzeka Ropa, szkół – Zespół Szkół im. Ignacego Łukasiewicza w Kobylance, nazwisk – Smołkowicz, Smoła.

Wiele eksponatów, dokumentów i pamiątek dotyczących historii nafty, oglądać można w prywatnym Muzeum Przemysłu Naftowego i Etnografii Państwa Anny i Tadeusza Pabisów w Libuszy.

Bitwa pod Gorlicami

2 maja 1915 r. rozegrała się pod Gorlicami jedna z największych bitew I wojny światowej określana mianem Operacji gorlickiej. Tu miały miejsce najdłuższe i najbardziej zacięte walki na froncie wschodnim. Świadectwem stoczonych bojów są liczne, wkomponowane w naturalny pejzaż cmentarze wojenne. Miejsca te, pieczołowicie restaurowane, zasługują na szczególną pamięć i szacunek wędrowców przemierzających Szlak cmentarzy wojennych z I wojny światowej. Na terenie gminy Gorlice położonych jest 12 cmentarzy – w Stróżówce, Szymbarku, Kobylance, Ropicy Polskiej, Zagórzanach.

Historia najnowsza

Gmina Gorlice jako gmina powstała z dniem 1 stycznia 1973 r. uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie, na podstawie zmiany ustawy o radach narodowych z 1958 r. Uchwaliła ona: „w powiecie gorlickim, województwie rzeszowskim tworzy się następujące gminy:(…) gminę Gorlice z siedzibą gminnej rady narodowej w Gorlicach, w skład nowo utworzonej gminy wchodzą obszary sołectw: Bystra, Dominikowice, Klęczany, Kobylanka, Kwiatonowice, Ropica Dolna, Sokół, Stróżówka, Szymbark, Zagórzany”. Od 1 czerwca 1975 r., po reformie administracyjnej kraju do gminy Gorlice włączono sołectwa: Ropa, Bielanka, Moszczenica, Staszkówka. Sołectwo Sokół włączono w obręb miasta. W 1982 r. odłączono Staszkówkę i Moszczenicę, gdzie utworzono nową gminę. Ostatnie zmiany miały miejsce w 1 lipca 1991 r., po wyłączeniu sołectwa Ropa, które utworzyło nową gminę. Dzisiaj gmina Gorlice składa się z 10 miejscowości.

Źródło: A. Piecuch «Gorlicka ósemka» Wydawnictwo Fundacja s.c., 2005

T. Pabis «Półtora wieku temu», Libusza 2002

J. Michalak «Gorlice, Biecz i okolice», Wydawnictwo «Roksana», Krosno 1995

Джерело: