[2006 р.] Довідка

Cerkiew greckokatolicka pw. Opieki Bogarodzicy

Zachowana do dziś cerkiew w Owczarach nosząca wezwanie Opieki Bogarodzicy została wzniesiona w r. 1653 jako greckokatolicka cerkiew parafialna (obecnie pełni funkcję filialnego kościoła rzymskokatolickiego). Do najstarszych partii budowli należy nawa i portal zachodni. Prezbiterium i zakrystia zostały przebudowane w 1701, a wieża w 1783; budowali ją majstrowie ciesielscy Dimitr Dekowekin i Teodor Rusinek z Biesiadki.

Babiniec został przekształcony i poszerzony w 1870. W XIX i XX w. cerkiew była wielokrotnie remontowana. We wnętrzu zachowało się bogate wyposażenie z XVII i XVIII w. Obecnie obiekt należy do wzorowo utrzymanych zabytków architektury drewnianej – były administrujący świątynią proboszcz był nagradzany za opiekę nad zabytkami kultury.

Wartość cerkwi w Owczarach współtworzą jej indywidualne walory artystyczne, zespolenie z przyrodą i krajobrazem, historia i symboliczne znaczenie dla tożsamości miejsca, ale także typowość rozwiązań, charakterystyczna dla szerokiej grupy cerkwi łemkowskich. R. Brykowski, badacz i znawca tematu, zalicza tę cerkiew do reprezentatywnych przykładów łemkowskich cerkwi drewnianych w typie północno-zachodnim, w wariancie starszym.

Cerkiew jest drewniana, konstrukcji zrębowej, z wieżą konstrukcji słupowej. Całość obita gontem. Budowla wznosi się na wydłużonym planie złożonym z trzech czworoboków prezbiterium, nawy i babińca (w przyziemiu wieży). Trójdzielność budowli wyraźna jest również w bryle, która wznosi się od najniższego prezbiterium, przez wyodrębnioną wyższą nawę po dominującą nad całością wieżę. Każdy z członów budowli jest nakryty odrębnym dachem. W nawie i prezbiterium ozdobne kopuły namiotowe, dwukrotnie łamane uskokowo. Zwieńczenia baniaste z pozornymi latarniami, hełm wieży analogiczny. Szczególnie cennym detalem jest portal zachodni z nadprożem wyciętym w ośli grzbiet.

Taka konstrukcja i forma artystyczna świątyni stanowi przykład przenikania wzorców między światem Wschodu i Zachodu. Trójdzielna dyspozycja przestrzeni i kopuły to dziedzictwo Kościoła wschodniego, a konstrukcja i forma wieży to wpływ drewnianych kościołów zachodnich. Podobnie wpływy Wschodu i Zachodu czytelne są we wnętrzu i jego wyposażeniu. Prezbiterium od nawy oddziela ikonostas, zgodnie z wymogami liturgii wschodniej. Jednak w nawie dostrzec można ołtarze boczne, wprowadzone do wnętrza w ramach latynizacji obrządku greckokatolickiego.

I ikonostas, i ołtarze boczne wypełnione są ikonami – otaczanymi czcią wizerunkami świętych. Ikony z XVII i XVIII w. są tradycyjne, zależne od wzorów skodyfikowanych w Bizancjum. Ikony z końca XVIII i XIX w. wzorowane są na sztuce Zachodu, zarówno w warstwie wyobrażeń, jak i technicznej.

Jednak we wnętrzu cerkwi dominującym elementem pozostaje ikonostas, zgodnie z tradycją stanowiący cudowną barierę między strefą sacrum i profanum. Budowa ikonostasu jest skodyfikowana i powtarzalna. W osi środkowej znajdują się carskie wrota – dostępne tylko dla kapłana drzwi łączące nawę z prezbiterium. Carskie wrota, zazwyczaj ażurowe, dekorowano medalionami z wizerunkami ewangelistów i sceną Zwiastowania. Ponad carskimi wrotami umieszczano przedstawienie Ostatniej Wieczerzy. Po bokach znajdują się węższe wrota diakońskie, które mogą być używane przez diakonów wspomagających kapłana odprawiającego nabożeństwo.

W partii przyziemia znajdują się cokoły, ponad którymi umieszczano najdostojniejsze ikony, tzw. ikony namiestne, wśród których musiały się znaleźć wizerunki patrona cerkwi oraz ikona Chrystusa Pantokratora – króla i sędziego. Ponad carskimi wrotami znajduje się pas ikon zwany Deisis, przedstawiający Chrystusa z apostołami zwróconymi ku niemu w modlitewnym skupieniu. Powyżej rząd małych ikon przedstawiających święta roku kościelnego – tzw. ikony prazdniki. Ponad nimi umieszczano rząd z ikonami wyobrażającymi proroków i patriarchów. Cerkiew otoczona kamiennym murem z ok. połowy XIX w., z bramką dzwonnicą.

Cerkiew za działania konserwatorskie wyróżniono międzynarodową nagrodą Prix Europa Nostra. Jedna z najcenniejszych i najlepiej zachowanych cerkwi łemkowskich.

Джерело: